Nadmiar żelaza we krwi

Nadmiar żelaza we krwi jest rzadszym zjawiskiem niż jego niedobór, aczkolwiek równie niebezpiecznym dla zdrowia. Żelazo w nadmiarze wykazuje cechy toksyczności – może generować niekorzystne (wręcz niebezpieczne) zmiany w organizmie.

Nadmiar żelaza we krwi

Znacznie częściej niż nadmiar żelaza we krwi obserwuje się jego niedobór. Do przyczyn nadmiaru można zaliczyć:

• nieprawidłową suplementację żelaza – przyjmowanie zbyt dużych lub zbyt częstych dawek preparatów żelaza;
• dziedziczną hemochromatozę;
• różnego rodzaju schorzenia wątroby;
• obecność chorób wymagających częstego przetaczania krwi.

Nadmiar żelaza w ustroju może się objawiać pod postacią:

• zwiększonej podatności na infekcje, osłabienia odporności;
• uszkodzenia narządów wewnętrznych, w tym trzustki, szpiku kostnego czy wątroby, wskutek odkładania się dużej ilości żelaza w tych organach;
• obniżenia biodostępności innych składników odżywczych, głównie cynku i miedzi;
• wzrostu produkcji wolnych rodników tlenowych, a tym samym wzrostem ryzyka wielu chorób zwanych cywilizacyjnymi (choroby nowotworowe, sercowo-naczyniowe, neurodegeneracyjne, żołądkowo-jelitowe, alergie itd.).

Szczególnie niebezpieczne jest uszkodzenie narządów wewnętrznych oraz wzrost wolnych rodników tlenowych. Przeprowadzono badania, które wykazały powiązanie między rozwojem miażdżycy i choroby niedokrwiennej serca, a podwyższonym stężeniem żelaza we krwi. Podobne wyniki uzyskano na podstawie badań w kontekście nowotworów. Wszystko to między innymi za sprawą wolnych rodników tlenowych.

Kiedy diagnozujemy nadmiar żelaza?

Nadmiar żelaza diagnozujemy na podstawie badania poziomu ferrytyny we krwi. O nadmiarze omawianego pierwiastka możemy mówić wówczas, gdy poziom ferrytyny w surowicy wzrasta powyżej 300 ug/l, zaś stężenie wolnego żelaza we krwi wynosi powyżej 1800 ug/l. Z tego względu, przed rozpoczęciem suplementacji preparatami zawierającymi żelazo, należy koniecznie potwierdzić odpowiednimi badaniami laboratoryjnymi niedobór tego pierwiastka w organizmie. Nie warto decydować się na suplementację żelaza na własną rękę, ponieważ zbilansowana dieta często uzupełnia niedobory, nie ma więc konieczności dodatkowej suplementacji. Nieprawidłowa suplementacja często prowadzi do nadmiaru żelaza w ustroju i nieprzyjemnych powikłań.

Dzienne zapotrzebowanie na żelazo

Zalecane dzienne spożycie żelaza dla mężczyzn wynosi 10 mg, a dla kobiet w wieku rozrodczym – 18 mg. Ze względu na zwiększone zapotrzebowanie na żelazo w okresie wzrostu i ciąży, wartości RDA w tych okresach są wyższe. Wynoszą odpowiednio 12-15 i aż 27 mg na dobę. Ze względu na możliwość akumulacji omawianego pierwiastka w organizmie z powodu braku mechanizmów dostosowujących jego wydalanie do aktualnych potrzeb ustroju, ustalono maksymalne tolerowane dzienne spożycie żelaza u osób dorosłych na poziomie 45 mg.

Leczenie nadmiaru żelaza

Podstawą leczenia nadmiaru żelaza jest ograniczenie (lub w niektórych przypadkach całkowita eliminacja z diety) produktów bogatych w żelazo. Bezwzględnie przeciwwskazana jest wówczas także suplementacja tego pierwiastka – jeśli czynność była wykonywana do tej pory, preparaty żelaza należy jak najszybciej odstawić. Jednocześnie warto wprowadzić do diety fityniany, mleko i produkty mleczne. Wapń w dużym stopniu ogranicza biodostępność żelaza. To właśnie zmiana diety jest najważniejsza i stanowi podstawę leczenia nadmiaru żelaza. Często to jedyna skuteczna metoda. Cały proces jest raczej długotrwały. Nadmiar żelaza wskutek chorób genetycznych i innych (niezwiązany z dietą i stylem życia) wymaga innego podejścia terapeutycznego. Często podstawą jest farmakoterapia objawowa i stosowanie leczenia przyczynowego choroby podstawowej.

Bibliografia

1. Dudek M., Kocyłowski R., Kokocińska K., Kuźniacka I., Lewicka I., Suliburska J. Ocena podaży żelaza i kwasu foliowego u kobiet w wieku rozrodczym, Forum Zaburzeń Metabolicznych, 2/2017.
2. Tymińska A., Sypień P., Ozierański K., Opolski G., Niedokrwistość i niedobór żelaza u chorych z niewydolnością serca – postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne, Folia Cardiologica, 4/2017.
3. Kuras M., Zielińska-Pisklak M., Perz K., Szeleszczuk Ł., Żelazo i cynk – główne mikroelementy niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, Lek w Polsce, 5/2015.
4. Kiełbik P., Godlewski M., Niedobory i strategie suplementacji żelaza we wczesnym okresie postnatalnym, Życie Weterynaryjne, 2/2017.
5. Korzeniowska K., Wietlicka I., Jabłecka A., Zaburzenia gospodarki żelaza. Część 2. Niedobory żelaza, Farmacja Współczesna, 5/2012.