Niedobór żelaza

Niedobór żelaza jest w dzisiejszych czasach dość częstym zjawiskiem. To główna przyczyna występowania niedokrwistości. Ze względu na powszechność tego pierwiastka w diecie, dobrze skomponowany jadłospis jest w stanie całkowicie pokryć dzienne zapotrzebowanie. Warto jednak wiedzieć, kiedy żelazo nie będzie w pełni przyswajalne i jak tego uniknąć.

Niedobór żelaza

Na niedobór żelaza narażonych jest wiele osób, przede wszystkim:

  • kobiety w ciąży i karmiące piersią;
  • dzieci oraz młodzież na etapie intensywnego wzrostu;
  • wegetarianie, weganie i osoby przebywające na dietach ściśle roślinnych;
  • osoby w podeszłym wieku;
  • osoby cierpiące na różnego rodzaju dolegliwości żołądkowo-jelitowe, np. przewlekłe biegunki czy zespół złego wchłaniania.

Pierwszym biochemicznym objawem niedoboru żelaza jest spadek stężenia ferrytyny w surowicy krwi. W następstwie tego rozwija się niedokrwistość z niedoboru żelaza, czemu towarzyszy spadek stężenia hemoglobiny u kobiet poniżej 12 g/dl, zaś u mężczyzn poniżej 14 g/dl. Objawy niedokrwistości z niedoboru żelaza obejmują:

  • osłabienie, przewlekłe zmęczenie;
  • nadmierną senność;
  • zmiany śluzówkowe – np. zanik brodawek językowych czy skłonność do powstawania zajadów w kącikach ust;
  • bladość skóry;
  • osłabienie włosów i paznokci, łamliwość tych struktur;
  • obniżenie odporności, zwiększenie podatności na infekcje;
  • obniżenie sprawności psychicznej, pogorszenie przewodnictwa nerwowego, zaburzenia pamięci i koncentracji.

Niedoborom żelaza i związanej z nimi niedokrwistości można zapobiec poprzez zwiększenie spożycia omawianego pierwiastka, poprawienie biodostępności żelaza niehemowego, dzięki wzbogacaniu pożywienia w składniki zwiększające jego wchłanianie oraz poprzez stosowanie suplementów diety zawierających żelazo i picie wód mineralnych bogatych w ten pierwiastek. Sposobów jest wiele – odpowiednie uzupełnianie niedoborów zależy głównie od nasilenia niedoboru, występujących objawów i ogólnego stanu zdrowia.

Czynniki ryzyka niedoboru żelaza

Powyżej wymieniono grupy osób szczególnie narażonych na pojawienie się niedoborów żelaza. Najczęściej przyczyną niedoborów jest nieodpowiednia podaż tego pierwiastka w diecie. Dotyczy to głównie małych dzieci i wegetarian, ale także wszystkich osób omijających posiłki – zarówno ze względów czasowych i w związku ze stylem życia, jak i wskutek problemów psychicznych (np. anorektycy). Każdy świadomy swojego zdrowia człowiek powinien w stanach zwiększonego zapotrzebowania na konkretne składniki odżywcze zadbać o ich zwiększoną podaż. Mowa głównie o kobietach w ciąży i karmiących piersią. Poprzez zwiększenie spożycia żelaza dbają one nie tylko o siebie, ale również o to, aby dziecko otrzymywało wraz z mlekiem odpowiednią ilość pierwiastka. Zwiększone zapotrzebowanie obserwuje się także u kobiet z obfitymi miesiączkami, u osób leczonych witaminą B12 oraz u młodzieży w okresie dojrzewania. Większą dawkę żelaza powinny przyjmować okresowo osoby po oddaniu krwi, operacjach czy doznanych urazach, w których doszło do utraty dużej ilości krwi. Utrata żelaza wskutek przewlekłych krwawień to najczęstsza przyczyna niedoboru żelaza – aż do 80% przypadków. Krwawienie może nastąpić z przewodu pokarmowego, z dróg rodnych, z dróg moczowych, z układu oddechowego itd.

Co wpływa na zmniejszenie biodostępności żelaza?

Może się zdarzyć, że mimo odpowiedniego spożycia żelaza lub suplementacji, wystąpią niedobory. Składa się na to wiele czynników. Biodostępność żelaza spada przy jednoczesnym:

  • stosowaniu niektórych leków – np. cholestyraminy, neomycyny, wyciągów z trzustki, tetracyklin, trójkrzemianu magnezowego, leków zobojętniających sok żołądkowy zawierających węglany;
  • piciu kawy, herbaty, mleka i jego przetworów – przykładowo, mleko może zmniejszyć biodostępność żelaza aż o 60%;
  • spożyciu dużej ilości fitynianów (np. czerwonych owoców i warzyw).

W przypadku łącznego stosowania leków obniżających wchłanianie żelaza, należy przyjmować żelazo 2 godziny przed lub 4 godziny po zastosowaniu tych leków.

Źródła żelaza

Za najbogatsze źródło żelaza uznaje się wątróbkę, a następnie mięso i podroby. Do pozostałych źródeł można zaliczyć:

  • tofu;
  • soję;
  • fasolę, groch, soczewicę, ciecierzycę;
  • natkę pietruszki;
  • zielone warzywa – np. brukselka, brokuły, sałata, jarmuż;
  • sezam, pestki dyni;
  • kakao;
  • orzechy.

Żelazo występujące w produktach zwierzęcych wchłania się w około 20%, zaś to występujące w roślinach w około 5%. Uznaje się więc, że znacznie lepszym źródłem żelaza są produkty pochodzenia zwierzęcego. Wyjątkiem jest Spirulina będąca algą, jednak charakteryzująca się obecnością dużej ilości dobrze przyswajalnego żelaza. Ciekawostką jest, że wchłanianie żelaza aż kilkukrotnie zwiększa jednoczesne spożycie witaminy C.

Bibliografia

  1. Dudek M., Kocyłowski R., Kokocińska K., Kuźniacka I., Lewicka I., Suliburska J. Ocena podaży żelaza i kwasu foliowego u kobiet w wieku rozrodczym, Forum Zaburzeń Metabolicznych, 2/2017.
  2. Tymińska A., Sypień P., Ozierański K., Opolski G., Niedokrwistość i niedobór żelaza u chorych z niewydolnością serca – postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne, Folia Cardiologica, 4/2017.
  3. Kuras M., Zielińska-Pisklak M., Perz K., Szeleszczuk Ł., Żelazo i cynk – główne mikroelementy niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, Lek w Polsce, 5/2015.
  4. Kiełbik P., Godlewski M., Niedobory i strategie suplementacji żelaza we wczesnym okresie postnatalnym, Życie Weterynaryjne, 2/2017.
  5. Korzeniowska K., Wietlicka I., Jabłecka A., Zaburzenia gospodarki żelaza. Część 2. Niedobory żelaza, Farmacja Współczesna, 5/2012.

Informujemy, że nasz sklep internetowy wykorzystuje technologię plików cookies, a jednocześnie nie zbiera w sposób automatyczny żadnych informacji, z wyjątkiem informacji zawartych w tych plikach (tzw. „ciasteczkach”).