Stres oksydacyjny

Stres oksydacyjny to brak równowagi pomiędzy generacją reaktywnych form tlenu, a zdolnościami antyoksydacyjnymi organizmu. Zaburzenie homeostazy prowadzi do gromadzenia się wolnych rodników tlenowych i innych reaktywnych form tlenu w ustroju, co z kolei przyczynia się do rozwoju licznych chorób. Zwie się je potocznie cywilizacyjnymi.

Jak powstaje stres oksydacyjny?

W warunkach fizjologicznych rodnik ponadtlenkowy powstaje głównie w mitochondriach, jako produkt uboczny transportu elektronów w łańcuchu oddechowym. W uszkodzonych lub starzejących się mitochondriach proporcja ta zwiększa się na korzyść tworzenia wolnego rodnika. Ostatecznie rodnik ponadtlenkowy ma zdolność do:

• utleniania jonów metali przejściowych, przez co może zmniejszać działanie enzymów zawierających metale w centrach aktywnych;
• utleniania cysteiny, co może prowadzić do zmiany konformacji białek z ewentualną utratą ich własności biologicznych.

Z udziałem enzymu dysmutazy ponadtlenkowej może ulec redukcji do nadtlenku wodoru, który nie jest wolnym rodnikiem, jednak w wyniku dalszych reakcji ulega przemianie do najbardziej reaktywnego rodnika w systemach biologicznych. W efekcie po ludzkim organizmie krąży znaczna ilość reaktywnych form tlenu. Ustrój nie jest w stanie neutralizować tak dużej ilości, co generuje wewnętrzny stres zwany oksydacyjnym.

Przyczyny stresu oksydacyjnego

Reaktywne formy tlenu oraz stres oksydacyjny nie powstają z niczego. Konieczne jest zadziałanie bodźców stresogennych dla organizmu. Czynnikami ryzyka rozwoju stresu oksydacyjnego są więc głównie:

• promieniowanie słoneczne;
• nadmiar stresu w życiu;
• ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza;
• toksyny i chemikalia w pożywieniu;
• niezdrowe jedzenie, głównie to bogate w nasycone tłuszcze i cukry proste;
• nadmiar alkoholu i nikotyny w diecie;
• brak snu;
• przyjmowanie zbyt dużej ilości różnych leków;
• picie niewystarczającej ilości wody;
• otyłość i nadwaga;
• obecność różnych chorób ogólnoustrojowych.

Jak zatem widać, większość z tych czynników ma związek ze współczesnym stylem życia i możemy na nie w dużej mierze wpływać. Właśnie z tego względu choroby wywołane stresem oksydacyjnym zwie się cywilizacyjnymi.

Stres oksydacyjny – jak sobie z nim radzić?

Istnieje wiele substancji i związków biologicznych o działaniu antyoksydacyjnym. Ich zadaniem jest niszczenie wolnych rodników tlenowych i usuwanie ich z organizmu. Ponadto antyoksydanty drobnocząsteczkowe odpowiadają za nieswoiste reakcje prowadzące do inaktywacji reaktywnych rodników. W większości są to związki pochodzenia egzogennego, dostarczane do organizmu z dietą. Umiejscawiają się w cytoplazmie lub w błonie komórkowej, w zależności od właściwości fizycznych. Są nimi między innymi:

• witamina C;
• witamina E;
• koenzym Q10;
• glutation;
• karotenoidy;
• fikocyjanina;
• polifenole;
• likopen;
• luteina;
• selen;
• kobalt.

W największych ilościach antyoksydanty znajdują się w świeżych owocach i warzywach, choć są wyjątki. Przykładowo, najbogatszym źródłem likopenu są gotowane pomidory, natomiast fikocyjanina znajduje się w Spirulinie – niebieskozielonej aldze morskiej o wszechstronnie korzystnym działaniu. Koenzym Q10 na ogół dostępny jest tylko w postaci suplementów, zaleca się przyjmowanie go po skończeniu 30. roku życia. Najlepiej w połączeniu z witaminą E, która potęguje jego przeciwutleniające działanie.

Sama dieta to jednak nie wszystko. Mając na uwadze czynniki wywołujące stres oksydacyjny możemy mu przeciwdziałać poprzez wysypianie się, regularną aktywność fizyczną, przebywanie na łonie natury i unikanie zanieczyszczeń. Warto zadbać o mikroflorę jelit, która warunkuje wchłanianie cennych składników odżywczych (w tym także antyoksydantów). W efekcie można to uczynić sięgając po probiotyki lub naturalną żywność probiotyczną.

Skutki stresu oksydacyjnego

Stres oksydacyjny prowadzi do rozwoju licznych chorób, w tym:

• sercowo-naczyniowych: miażdżycy, nadciśnienia tętniczego, choroby niedokrwiennej serca, zawałów, udarów mózgu;
• neurodegeneracyjnych – np. choroba Parkinsona, choroba Alzheimera;
• otyłości;
• depresji, chorób natury psychicznej;
• nowotworów;
• bezpłodność, spadek libido;
• alergii;
• schorzeń układu pokarmowego, np. choroba Leśniowskiego-Crohna, zespół jelita drażliwego;
• spadku odporności.

Stres oksydacyjny i wolne rodniki tlenowe przyspieszają starzenie się organizmu. Jest ono widoczne przede wszystkim na obrazie skóry – staje się ona matowa, mało elastyczna i wiotka. Dodatkowo pojawiają się pierwsze zmarszczki. Wiele z tych chorób poważnie zagraża zdrowiu człowieka, a nawet prowadzi do śmierci.

Bibliografia

1. Jopkiewicz S., Stres oksydacyjny. Część I. Stres oksydacyjny jako czynnik rozwoju chorób cywilizacyjnych, Medycyna Środowiskowa, 2/2018.
2. Kulbacka J., Saczko J., Chwiłkowska A., Stres oksydacyjny w procesach uszkodzenia komórek, Polski Merkuriusz Lekarski, 44/2009.
3. Karpińska A., Gromadzka G., Stres oksydacyjny i naturalne mechanizmy antyoksydacyjne – znaczenie w procesie neurodegeneracji. Od mechanizmów molekularnych do strategii terapeutycznych, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 67/2013.
4. Michalak A., Krzeszowiak J., Markiewicz-Górka I., Starzenie się organizmu a stres oksydacyjny oraz zmniejszona sprawność systemów naprawczych, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 68/2014.